PEMBUBARAN PERKAHWINAN OLEH MAHKAMAH (FASAKH)

BAB 2: PEMBUBARAN PERKAHWINAN OLEH MAHKAMAH (FASAKH)

2.1 Definisi Fasakh

Fasakh boleh ditakrifkan sebagai pembubaran atau pembatalan perkahwinan oleh perintaha kehakiman.[1] Perceraian melalui tindakan Mahkamah juga dikenali sebagai tafriq dalam bahasa Arab.[2]

Terdapat perbezaan pendapat di antara mazhab-mazhab tentang kuasa mahkamah untuk memerintahkan pembubaran perkahwinan. Misalnya, pandangan jumhur Hanafi berpendapat bahawa pembubaran perkahwinan adalah sepenuhnya hak suami, dan mahkamah hanya mempunyai hak untuk bertindak sekiranya terdapat kecacatan serius pada pihak suami yang membuatnya mati pucuk.[3] Pandangan jumhur Shafii pula fasakh dibenarkan atas alasan kecacatan pihak suami seperti mati pucuk, tak siuman, berpenyakit kusta, atau elephantiasis, dan atas alasan pihak suami menjadi papa sehingga tidak mampu memberi nafkah minimum yang ditetapkan, tetapi pembubaran perkahwinan tidak boleh diarahkan jika suami itu berkemampuan, walaupun tiada berita mengenainya dan tiada nafkah boleh diperolehi daripada hartanya.[4] Fasakh dibenarkan atas alasan kecacatan pihak isteri, tetapi oleh kerana suami mempunyai hak untuk talaq, maka permohonan untuk fasakh oleh pihak suami jarang dibuat.

Pengikut Mazhab Maliki dan Hanbali telah membuat tafsiran yang lebih luas mengenai kuasa mahkamah untuk memerintahkan pembubaran perkahwinan. Mereka telah berpendapat bahawa pihak isteri boleh meminta hakim untuk memerintahkan perceraian jika dia mendakwa bahawa suaminya telah melakukan kemudharatan terhadapnya yang menjadikannya mustahil untuk meneruskan kehidupan perkahwinan mereka, misalnya dengan memukul, menghina atau memaksanya melakukan perkara tidak senonoh, dan tafsiran liberal ini telah pada amnya diterimapakai dalam kebanyakan perundangan moden Timur Tengah, misalnya di Mesir, Syria, Tunisia, Morocco, Iraq, Jordan, Algeria, dan Kuwait.[5]

2.2 Perbezaan di antara Talaq dan Fasakh

Perbezaan pertama ialah tentang hubungan di antara suami dan isteri, iaitu jika perceraian itu berlaku menerusi talaq rajii (talaq yang boleh diruju’semasa bekas isteri menjalani iddah), maka hubungan perkahwinan di antara mereka berdua belum lagi terputus kecuali apabila talaq tersebut bertukar menjadi talaq bain, iaitu sesudah habis iddahnya atau sejak awal-awal lagi dia diceraikan dengan talaq tiga.[6]

 Perceraian dengan sebab fasakh menyebabkan hubungan perkahwinan mereka terputus. Mereka tidak akan dapat kembali semula sebagai pasangan suami isteri kecuali dengan akad perkahwinan yang baru sekalipun bekas isteri masih di dalam iddahnya. Kedudukannya adalah sama seperti di dalam talaq bain. [7]

Perbezaan kedua dari sudut bilangan talaq, si suami yang menceraikan isterinya menerusi talaq biasa begitu juga menerusi cara khulu’ akan berkurangan bilangan talaq yang dimilikinya, tetapi jika perceraian itu berlaku menerusi fasakh, maka bilangan talaq tidak akan berkurangan sekalipun dia merujuk kepadanya sesudah itu dengan akad perkahwinan yang baru.[8]

2.3 Isu-isu fasakh melalui rujukan kes-kes yang berkaitan

Di dalam topik ini, Penulis ingin merujuk seksyen 52 (1) Akta Undang-undang Keluarga Islam (Wilayah-wilayah Persekutuan) 1984 telah menerima pakai tafsiran liberal mazhab Maliki dan menyatakan dua belas alasan yang membolehkan seseorang perempuan yang berkahwin mengikut Hukum Syarak berhak mendapat perintah untuk membubarkan perkahwinan atau untuk fasakh, termasuklah alasan bahawa tempay di mana beradanya suami telah tidak diketahui selama tempoh lebih daripada satu tahun, bahawa suami telah cuai atau telah tidak mengadakan peruntukkan bagi nafkahnya selama tiga bulan, bahawa suami telah dihukum, penjara selama tempoh tiga tahun atau lebih, bahawa suami telah tidak menunaikan nafkah batin, bahawa suami telah gila atau sedang menghidap penyakit kusta atau penyakit vitilago atau penyakit kelamin dalam keadaan boleh berjangkit, bahawa suami menganiayanya, bahawa suami sengaja enggan menyetubuhinya, bahawa isteri tidak izin akan perkahwinan itu atau izinnya tidak sah, dan suatu alasan am iaitu apa-apa alasan lain yang diiktiraf sebagai sah bagi membubarkan perkahwinan atau bagi fasakh di bawah Hukum Syarak.[9]

2.3.1 Suami tidak mampu memberi nafkah

Berdasarkan isu ini, Penulis ingin merujuk kes di Kedah, Sakdiah lwn. Ahmad[10], pihak isteri telah menuntut sara nafkah daripada pihak suami. Mahkamah Kadi telah menolak tuntutan isteri kerana suami dan isteri itu telah bersama-sama membuat kerja bendang dan berkongsi hasil padi itu, Pihak isteri telah membuat rayuan, dan Mahkamah Rayuan memutuskan bahawa nafkah wajib dibayar oleh pihak suami tetapi oleh kerana suami itu telah jatuh papa, pihak isteri boleh memilih sama ada untuk bersabar sehingga suaminya mendapat kerja yang boleh memberi hasil untuk membayar sara nafkah, atau isteri itu boleh menuntut fasakh.

Di dalam satu kes yang lain pula di Kedah, iaitu kes Abdul Aziz lwn Che Pah[11], pihak isteri menuntut fasakh kerana suaminya papa. Saksi-saksi pihak isteri telah memberi keterangan bahawa pihak suami tidak mempunyai apa-apa pekerjaan. Hal ini dinafikan oleh saksi-saksi pihak suami. Mahkamah mendapati tiada saksi yang tepat menunjukkan yang suami itu tidak papa dan meminta pihak isteri bersumpah yaminul istikzar. Mahkamah selepas itu memerintahkan tempoh muhlah selama tiga hari. Selepas tempoh muhlah itu, pihak isteri dan saksi-saksinya memberi keterangan bahawa pihak suami tidak pernah memberi nafkah dalam tempoh tersebut. Mahkamah dengan itu memutuskan bahawa suami itu seorang yang papa dan membenarkan tuntutan fasakh isteri itu. Rayuan pihak suami kepada Mahkamah Rayuan Syariah telah ditolak dengan sebulat suara.

Dapat difahami di sini, berdasarkan dua kes yang Penulis nyatakan di atas, bahawa pihak isteri hendaklah mengemukakan keterangannya di hadapan Mahkamah, beserta dengan keterangan-keterangan daripada saksi untuk mengukuhkan dakwaannya. Di dalam kes di Malaysia ini, seringkali kita dengari bahawa pihak isteri ingin memfailkan perceraian secara fasakh kerana suami tidak memberi nafkah disebabkan keadaan mereka yang papa. Oleh yang demikian, Mahkamah boleh menerima dakwaan mereka setelah Mahkamah berpuas hati dengan membuat siasatan sepenuhnya terlebih dahulu sebelum mensabitkan pembubaran perkahwinan antara suami isteri tersebut. 

2.3.2 Suami tidak diketahui berada di mana

Bagi mengupas isu ini, Penulis ingin merujuk kes-kes yang berkaitan, seperti kes Atikah lwn. Razali[12] di Kelantan, iaitu sebelum berkuatkuasanya Enakmen Undang-undang Keluarga Islam 1983. Pihak-pihak yang berkenaan berasal dari Kemboja dan telah berkahwin di Phnom Penh pada tahun 1965. Pihak suami telah ditawan oleh Komunis dalam tahun 1972 dan pihak isteri telah melarikan diri ke Siam dan kemudiannya ke Malaysia dalam tahun 1975. Semenjak pihak suami ditawan oleh Komunis, suami itu tidak dapat dikesan, dan harta kepunyaannya juga tidak ada. Keterangan pihak isteri telah disokong oleh dua orang saksi lelaki. Mahkamah mendapati bahawa suami itu termasuk dalam golongan mu’sir dan meminta pihak isteri bersumpah istizhar. Setelah isteri itu bersumpah, mahkamah membenarkan tuntutan fasakh itu.

Dalam satu kes di Kelantan selepas berkuatkuasanya Enakmen Undang-undang Keluarga Islam 1983, di dalam kes Rafiah lwn. Hassan[13], pihak-pihak yang berkenaan telah berkahwin pada 1hb Julai 1981. Pada 10hb Mac 1987, pihak suami seperti biasa turun dari rumah menjalankan urusan perniagaannya tetapi semenjak itu tidak balik-balik lagi. Pihak suami tidak pernah meninggalkan nafkah kepada pihak isteri dan tidak ada meninggalkan harta untuk nafkah. Pada 19hb Ogos 1987, pihak isteri telah membuat tuntutan fasakh di bawah seksyen 38 (f) Enakmen Undang-undang Keluarga Islam 1983. Setelah mendengar saksi-saksi, mahkamah menerima tuntutan pihak isteri disebabkan pihak suami ghaib dan membenarkan perceraian fasakh di bawah fasal am dalam seksyen 38 (f) Enakmen tersebut.

Penulis merujuk juga kes di Kuala Lumpur, Habsah lwn. Ahmad[14], pihak-pihak yang berkeaan telah berkahwin pada tahun 1979. Pihak suami telah membawa isteri itu ke Singapura di mana, menurut isteri, suaminya telah cuba memaksanya menjadi pelacur. Pihak isteri telah kembali kepada keluarganya pada tahun 1980. Suaminya tidak pernah mengirim nafkag kepadanya. Saman tidak dapat disampaikan kepada pihak suami dan mahkamah memerintahkan supaya nama pihak suami diiklankan di akhbar tempatan. Selepas iklan itu disiarkan, mahkamah berpuas hati bahawa suami itu ghaib dan telah tidak meninggalkan harta dalam lingkungan 60 batu untuk menjadi nafkah isteri. Setelah pihak isteri mengangkat sumpah istizhar dan atas keterangan dua orang saksi, mahkamah membenarkan tuntutan fasakh itu.

Merujuk kepada ketiga-tiga kes seperti yang dinyatakan di atas, dapat difahami di sini bahawa sekiranya pihak isteri tidak tahu di manakah keberadaan suami mereka dalam tempoh lebih daripada 1 tahun, maka pihak isteri boleh memfailkan tuntutan fasakh di Mahkamah. Ini selaras dengan peruntukkan-peruntukkan seksyen yang sedia ada seperti seksyen 52 Akta Undang-undang Keluarga Islam (Wilayah-wilayah Persekutuan) 1984 dalam pembubaran perkahwinan pihak-pihak.

2.3.3 Suami tidak hadir di Mahkamah

Kerapkali apabila pihak isteri ingin memfailkan tuntutan perceraian di Mahkamah, kebiasaannya pihak suami enggan memberikan kerjasama yang baik kerana mereka tidak bersetuju untuk menceraikan isteri mereka.

Sebagai contoh bagi kes ketidakhadiran suami ke Mahkamah, Penulis telah merujuk kes di Melaka, iaitu Rosnani lwn. San Ahmed[15], pihak suami tidak hadir di Mahkamah walaupun saman telah diterima olehnya. Pihak suami telah mengabaikan pihak isteri dan anak-anak mereka selama hampir dua tahun, dan telah tidak memberikan nafkah kepada mereka semenjak suami itu berkahwin dengan perempuan lain. Keterangan isteri itu telah disokong oleh dua orang saksi. Mahkamah mensabitkan tuntutan fasakh oleh pihak isteri. Oleh kerana pihak-pihak berkenaan pernah bercerai sebelum ini dengan satu talaq, maka mahkamah menyatakan bahawa kes ini adalah merupakan talaq kali kedua.

Berdasarkan kes yang dinyatakan di atas, apabila saman telah berjaya diserahsampaikan kepada pihak suami, namun disebabkan segelintir yang tidak bertanggungjawab, telah membiarkan si isteri terkontang kanting di Mahkamah bersendirian, kerana mereka percaya bahawa kuasa talaq berada di tangan mereka. Perbuatan mereka secara tidak langsung ini telah mendatangkan kemudharatan dan penganiayaan kepada pihak isteri secara emosi dan mental berhadapan dengan isu seperti ini. Oleh yang demikian, fasakh merupakan jalan yang terbaik sekiranya tidak wujud jalan perdamaian antara pihak-pihak.

2.3.4 Fasakh kerana suami menganiaya isteri

Dalam satu kes di Selangor, Hairun lwn. Omar[16], Hakim yang arif telah menolak tuntutan pihak isteri untuk fasakh atas alasan pihak suami telah menganiayainya menurut seksyen 52 (1) Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Negeri Selangor) 1984. Walaupun hakim yang arif berpendapat bahawa pihak suami telah melanggar hukum syara’ dengan memukul dan mencederakan isterinya, permohonan pihak isteri itu ditolak kerana hakim yang arif mentafssirkan perkataan “lazim menyakiti” dalam subperenggan (i) seksyen itu sebagai beerti “kerap, acap kali, berkali-kali, sering kali” dan memutuskan bahawa tindakan suami itu memukul isterinya sebanyak dua kali belum lagi diertikan “lazim menyakiti”. Rayuan pihak isteri telah dibenarkan oleh Jawatankuasa Rayuan Syariah yang memutuskan bahawa hakim yang arif telah tersilap mentafsirkan seksyen 52 (1) (h). Jawatankuasa Rayuan telah menjelaskan bahawa perkara pokok di bawah seksyen 2 (1) (h) iaitu penganiayaan dan subperenggan (i) hingga (iv) hanyalah contoh-contoh “antara lain” mengenai penganiayaan. Penganiayaan boleh berlaku di dalam dua bentuk, iaitu dalam bentuk fizikal atau dalam bentuk mental, dan “lazim menyakiti” tidak bermakna memukul dengan cara fizikal kerana terdapat perbezaan di antara “assault” (menyakiti), dan “battery” bermakna memukul dengan cara fizikal tetapi perkataan “assault” tidak begitu. Perkataan ‘lazim’ hanya relevan di dalam kes penganiayaan berbentuk mental seperti menyakiti hati dan perasaan isteri. Ia tidak berbangkit dalam kes penganiayaan fizikal kerana memukul walaupun tidak lazim, mungkin mencukupi untuk membuktikan penganiayaan terhadap isteri.

Dengan merujuk kes di atas, dapat disimpulkan di sini bahawa sekiranya wujud penganiayaan terhadap isteri, seperti memukul (tidak kerap), maka pihak isteri tetap boleh memfailkan tuntutan fasakh. Ini kerana tindakan yang dilakukan oleh pihak suami akan memberikan kesan dalam bentuk mental kepada pihak isteri berpanjangan. 

2.4 Kesimpulan

Rumusan daripada bab ini, Penulis dapat simpulkan bahawa tuntutan Fasakh merupakan pembubaran perkahwinan dengan kebenaran Mahkamah. Terdapat beberapa isu yang sering menjadi pertikaian sekiranya pihak isteri ingin memfailkan tuntutan ini, antaranya adalah, ketidakhadiran suami walaupun saman telah berjaya diserahkan, suami tidak memberi nafkah zahir dan/atau batin, suami telah ghaib melebihi tempoh satu tahun dan suami telah menganiaya isteri. Selain dari sebab ini, dan sekiranya wujud sebab-sebab lain yang difikirkan sesuai yang boleh diiktiraf oleh Mahkamah Syariah untuk membubarkan perkahwinan pihak-pihak yang mungkin boleh memberikan kemudharatan terhadap isteri dan anak-anak, maka pihak Mahkamah hendaklah mempertimbangkan alasan tersebut dan boleh untuk mensabitkan fasakh tersebut. Ketidakhadiran pihak suami ke Mahkamah kerana sebahagian mereka beranggapan kuasa talaq berada di tangan mereka, dan kelakuan mereka ini secara terus menerus telah mendera pihak isteri secara mental dan mendatangkan penganiayaan terhadap isteri. Dengan adanya pembubaran perkahwinan, iaitu Fasakh, maka pihak isteri juga diberikan hak yang sewajarnya untuk melepaskan diri daripada seseorang yang tidak bertanggungjawab dengan memfailkan tuntutan fasakh ini di Mahkamah Syariah di tempat pihak isteri bermastautin.

---

[1] Nik Noriani Nik Badli Shah, Perkahwinan Dan Perceraian di Bawah Undang-Undang Islam, (2012), Cetakan International Law Book Services, hlm. 97

[2] Ibid

[3] Nik Noriani Nik Badli Shah, Perkahwinan Dan Perceraian di Bawah Undang-Undang Islam, (2012), Cetakan International Law Book Services, hlm. 98-99

[4] Ibid

[5] Ibid

[6] Dr.Mat Saad Abd. Rahman, Undang-undang Keluarga Islam Aturan Perkahwinan (1993), hlm. 186-187

[7] Ibid

[8] Ibid

[9] Nik Noriani Nik Badli Shah, Perkahwinan Dan Perceraian di Bawah Undang-Undang Islam, (2012), Cetakan International Law Book Services, hlm. 99-100

[10] (1968) 2 JH 101

[11] (1972) 2 JH 113

[12] (1978) 6 JH 108

[13] (1987) 6 JH 112

[14] (1985) 6 JH 320

[15] (1989) 7 JH 102

[16] (1990) 8 JH 289